Vragen over aansprakelijkheid bij vaccinatie tegen COVID-19

De massale vaccinatie tegen COVID-19 is een nooit eerder geziene actie op het gebied van de volksgezondheid en brengt veel nieuwe problemen met zich mee, waaronder aansprakelijkheid. Specialisten op het gebied van gezondheidszorg van de Duitse verzekeringsmakelaar Encclesia Groep hebben zich hierover gebogen.

De belangrijkste vragen en antwoorden zijn samengevat om een eerste overzicht van de rechtsbeginselen te geven, aangezien de beoordeling van de aansprakelijkheid altijd afhangt van de specifieke omstandigheden en details van het individuele geval.

Aansprakelijkheidsrisico voor vaccinerende artsen in vaccinatiecentra
Indien iemand letsel oploopt door een vaccinatie, kan hij of zij een vordering tot schadevergoeding instellen tegen de betrokken staat. Vaccinatieschade wordt gedefinieerd als een gezondheids- of economisch gevolg van een door vaccinatie veroorzaakte gezondheidsschade die de normale omvang van een vaccinatiereactie te boven gaat.
 
Een vordering tot schadevergoeding tegen de staat valt echter niet onder deze zorgvordering. Theoretisch is het dus mogelijk dat een arts of de exploitant van een vaccinatiecentrum aansprakelijk kan worden gesteld in geval van een behandelingsfout. De speciale verzekeringsconcepten van onze groep van maatschappijen zijn ook voor dit geval ontworpen.
 
De advocaten van Encclesia op het gebied van gezondheidsclaims gaan er echter van uit dat de COVID-19 vaccinatie in vaccinatiecentra een maatregel van gevaarpreventie is en dus een soevereine opdracht. Vaccinatie in geval van een pandemie valt namelijk onder de verantwoordelijkheid van de regering in het kader van de infectiebestrijding. De overheden daarentegen zijn verantwoordelijk voor de klassieke gevaarpreventie. Om dit af te dwingen kunnen de overheden ook particulieren opdracht geven dit te doen.
 
Dit komt tot uiting in de organisatie van de vaccinatiecentra: de overheid stelt de nationale vaccinatiestrategie op en stelt het vaccin gratis ter beschikking, terwijl gemeenten en GGD’s de vaccinatiecentra organiseren, die ook door derden kunnen worden geëxploiteerd. Deze derden handelen echter soeverein en daarom wordt de aansprakelijkheid bij wijze van overheidsaansprakelijkheid op de staat afgewend, concluderen de schade-experts in de gezondheidszorg.
 
 
Moeten vaccinerende artsen bang zijn voor regres van de overheid?
Ook al gelden in de vaccinatiecentra de beginselen van de officiële aansprakelijkheid, toch bestaat er voor de artsen een fundamenteel risico om in geval van schade voor de rechter te worden gedaagd. Daartoe moet echter in elk afzonderlijk geval precies worden nagegaan wat de contractuele bepalingen zijn op grond waarvan de arts of de dienstverlener achter de arts voor rekening van de staat heeft gehandeld, melden gezondheidsexperts.
 
 
Aansprakelijkheidsrisico wanneer artsen collega's in hun ziekenhuis vaccineren
Voor de vaccinatie van eigen werknemers door artsen van het eigen ziekenhuis gelden de algemene normen op het gebied van aansprakelijkheid. Dit betekent dat naar het oordeel van Ecclesia advocaten ook in deze situatie doorslaggevend is of de medische zorgplicht tijdens de vaccinatiemaatregelen volledig is nagekomen en de behandeling overeenkomt met de door de specialist opgelegde norm. Wat de aansprakelijkheidsvraag betreft, zou er geen fundamenteel verschil in overweging zijn indien de gevaccineerden de eigen medische beroepsbeoefenaren van de onderneming waren. In principe voorzien de bijzondere voorwaarden van de  kaderovereenkomsten ook in dit geval in verzekeringsdekking.
 
 
Kunnen artsen in praktijken de verdere vaccinatie van de bevolking op zich nemen?
Volgens de nationale vaccinatiestrategie zullen de groepen die prioritair moeten worden gevaccineerd, worden gevaccineerd in vaccinatiecentra en eventueel door mobiele teams in bejaardentehuizen. Later, wanneer voldoende en een hanteerbaar vaccin beschikbaar is, zal de vaccinatie in het reguliere gezondheidszorgsysteem worden gegeven.
 
Indien deze vaccinaties echter net als een normale griepprik door artsen in praktijken zouden worden toegediend, valt er veel voor te zeggen de aansprakelijkheid bij de particuliere sector te leggen. Het gevolg zou dan zijn dat de artsen zelf contractueel en uit onrechtmatige daad aansprakelijk zouden zijn in geval van een behandelingsfout in verband met de vaccinatie. 
 
Een tussentijdse conclusie
Er bestaat een fundamenteel aansprakelijkheidsrisico voor zorgverleners die een vaccinatiecentrum beheren of van personeel voorzien. Zij moeten vooral rekening houden met de mogelijkheid dat zij aansprakelijk kunnen worden gesteld door middel van regres. Deskundigen in de gezondheidszorg adviseren daarom: Ga na of deze risico's verzekerd zijn in de bedrijfs- of beroepsaansprakelijkheid. Het is ook belangrijk dat de aansprakelijkheidsverzekeraar tijdig van dit risico op de hoogte wordt gebracht. 
 
 
Kan vaccinatie worden gedelegeerd aan verplegend personeel?
Indien naast een arts ook professioneel opgeleide en bekwame assistenten vaccineren, kan het aantal vaccinaties uiteraard aanzienlijk worden verhoogd binnen een beperkt tijdsbestek. Maar is dit toegestaan?
Het antwoord van de juristen van Encclesia luidt: Wettelijk is het toegestaan dat medische handelingen zoals vaccinatie worden verricht door adequaat opgeleid en aantoonbaar gekwalificeerd niet-medisch personeel. De injectie zelf kan bijvoorbeeld ook worden toegediend door verpleegkundigen of medisch assistenten die naar behoren gekwalificeerd zijn. De arts moet echter overtuigd zijn van deze kwalificatie en in de onmiddellijke nabijheid zijn. De bescherming en de veiligheid van de patiënten is in alles de hoogste norm, de patiënten mogen aan geen enkel bijkomend risico worden blootgesteld en de gespecialiseerde norm moet steeds worden gehandhaafd.
 
De vaccinatiehistorie en de vaccinatie-educatie kunnen echter niet worden gedelegeerd. Dit wordt overgelaten aan de specifieke deskundigheid en ervaring van het medisch personeel.
 
Hoe zit het met de aansprakelijkheid als niet-medisch personeel vaccineert?
Er wordt geadviseerd dat de betrokken werknemers moeten kunnen aantonen dat zij theoretisch en praktisch in staat zijn om de vaccinatie op eigen verantwoordelijkheid uit te voeren. Dit moet ook worden gedocumenteerd bij het werven van vrijwilligers voor vaccinatiecentra. Bovendien moet ervoor worden gezorgd dat er altijd een arts in de onmiddellijke nabijheid is en in individuele gevallen de vaccinatie ook zelf toedient - bijvoorbeeld als een patiënt een bijzonder risico loopt. Uiterlijk bij de anamnese zouden dergelijke patiënten in ieder geval moeten worden opgemerkt.
 
 
Gepensioneerde artsen ondersteunen vaak het werk in de inentingscentra. Hoe zit het met de aansprakelijkheid als zij erbij betrokken zijn?
De activiteiten van gepensioneerde artsen die helpen bij massa-immunisatie-activiteiten in immunisatiecentra zouden door de verzekering worden gedekt. Wat de aansprakelijkheid betreft, gelden dezelfde eisen als voor medische beroepsbeoefenaars die in loondienst zijn. Volgens het samenvattend advies van onze advocaten is voor de aansprakelijkheid doorslaggevend of de medische zorgplicht tijdens de vaccinatie volledig is nageleefd en of de behandeling overeenstemt met de specialistische standaard.
 
 
Waarop moet vanuit het oogpunt van aansprakelijkheid worden gelet als studenten geneeskunde helpen bij vaccinatieprocedures?
Wanneer studenten geneeskunde betrokken zijn bij de organisatie van vaccinatiecentra of bij verpleegkundige activiteiten, gelden voor hen dezelfde normen als voor andere werknemers in de verpleegkunde. Doorslaggevend voor de aansprakelijkheid in geval van een behandelingsfout is de vraag of de zorgplicht tijdens de verpleegkundige handelingen, bijvoorbeeld het voorzien van de injectieplaats van een pleister, volledig is nagekomen.
 
Naar de mening van beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg mogen ook studenten geneeskunde de injectie zelf toedienen, mits zij over het juiste opleidingsniveau beschikken. In dit opzicht staan zij ook op gelijke voet met het overige niet-medische personeel.
 
Verdere informatie
De door de Encclesia Groep gestelde vragen en gegeven antwoorden zijn bedoeld om een beknopt overzicht te geven van de rechtsbeginselen. In het geval van aansprakelijkheidsrechtelijke aanslagen hangt het altijd af van de specifieke omstandigheden en dus van de bijzonderheden van het individuele geval.  De vragen en antwoorden zijn gebaseerd op Duitse recht-verzekeringsvoorwaarden, deze zullen echter veelal overeenkomen met de Nederlandse voorwaarden.