AFM: Kwetsbaarheid consumenten neemt toe, uitdagingen op de gastermijnmarkt

Het post-corona-optimisme van begin 2022 heeft plaatsgemaakt voor een steeds breder gevoelde omslag in sentiment en economie, ingezet door de Russische inval in Oekraïne. De gasprijsexplosie heeft de koopkracht van huishoudens en winstgevendheid van het bedrijfsleven onder druk gezet.

De financiële markten in Nederland hebben de turbulentie vooralsnog goed doorstaan. De onzekerheid blijft echter hoog. In het rapport Trendzicht 2023 dat vandaag is verschenen, analyseert de Autoriteit Financiële Markten (AFM) deze ontwikkelingen en de risico's, knelpunten en beheersmaatregelen binnen de vier toezichtsgebieden.

Laura van Geest, bestuursvoorzitter van de AFM: "Nederland staat er nog goed voor, maar kan voor grote problemen komen te staan. Hoe langer het zwaar weer aanhoudt, hoe meer en vaker je water over de dijk ziet komen. We moeten kwetsbare consumenten beschermen en ervoor zorgen dat onze financiële markten goed blijven werken. De AFM én de sector hebben hier een belangrijke rol."

Hoge volatiliteit kan leiden tot acute liquiditeitskrapte
De financiële ontwikkelingen zijn ongekend snel gegaan, met de oplopende inflatie en rente. Activawaarderingen hebben een stevige correctie ondergaan, waarbij de snelheid van prijsbewegingen hoog was. Hoge volatiliteit is risicovol. Een snel stijgende rente kan bijvoorbeeld tot acute liquiditeitskrapte leiden bij beheerders van derivatenportefeuilles, met het gevaar van zelfversterkende effecten in de markt; zoals bij de pensioenfondsen in het Verenigd Koninkrijk.

Gastermijnmarkt gebaat bij efficiënte prijsvorming en stabiele liquiditeit
Een van de markten waar de AFM toezicht op houdt, is de Nederlandse gastermijnmarkt. Ondanks de uitzonderlijk hoge gasprijzen en volatiliteit is deze adequaat blijven functioneren. De roep om maatregelen om gasprijzen te verlagen is begrijpelijk, maar technische maatregelen op de gastermijnmarkt zijn geen oplossing voor de ontstane onbalans tussen vraag en aanbod. De gastermijnmarkt is het meest gebaat bij maatregelen die efficiënte prijsvorming en stabiele liquiditeit ondersteunen. Generieke ingrepen, zoals het instellen van een maximale prijs waartegen gas verhandeld mag worden, kunnen het functioneren van deze markt ernstig verstoren en onbedoelde negatieve gevolgen hebben. Effectiever is het aanpakken van het onderliggende probleem door de vraag naar gas te verminderen en een gezamenlijke Europese inkoop van gas te organiseren. 

Zorgplicht om kwetsbare consumenten te beschermen
Het beschermen van kwetsbare consumenten is van oudsher een prioriteit van de AFM. De gestegen energieprijzen en prijzen voor tal van andere goederen en diensten hebben grote impact op huishoudens en bedrijven. Op korte termijn worden consumenten hiervoor goeddeels behoed door de beschermingsmaatregelen van de overheid. Wanneer de economische omstandigheden zich verder verslechteren of overheidssteun wordt afgebouwd, dan komen meer huishoudens in financiële problemen. De betaalbaarheid van lopende financiële producten, zoals hypotheken en schadeverzekeringen, kan dan in het geding komen, met grote consequenties voor huishoudens. Financiële dienstverleners zullen daarom extra aandacht moeten hebben voor hun zorgplicht.

Stem productaanbod beter af op voorkeur duurzame retailbelegger
Tegelijk met Trendzicht is de publicatie ‘Duurzame beleggers in kaart - Onderzoek naar doelstellingen en verwachtingen van duurzame retailbeleggers’ verschenen. Het onderzoek toont aan dat impact maken de belangrijkste motivatie is achter duurzaam beleggen, maar dat duurzame beleggers vaak niet in staat zijn om een passend aanbod te selecteren. Duurzame beleggers maken gebruik van subjectieve informatiebronnen en lijken niet goed geïnformeerd. Het onderzoek bevestigt het eerder gesignaleerde risico dat de invulling van duurzaam beleggen door aanbieders en de verwachtingen van beleggers uit elkaar kunnen lopen. De AFM vindt het belangrijk dat deze inzichten worden benut; door voorkeuren en doelstellingen van beleggers in kaart te brengen en het productaanbod daarop af te stemmen worden toekomstige teleurstellingen voorkomen.