Ondanks onvoorziene extra uitgaven, positie overheidsfinanciën verbeterd

Ondanks de oorlog in Oekraïne, de hoge inflatie, de snel stijgende energieprijzen en alle door de overheid genomen koopkrachtmaatregelen, stonden de overheidsfinanciën er eind 2022 beter voor dan in 2021. Het economische herstel was sterk en de Nederlandse economie groeide met 4,5 procent, fors hoger dan het Europese gemiddelde van 3,5 procent.

In 2022 volgden de oorlog in Oekraïne, de hoge inflatie en snel stijgende energieprijzen elkaar in hoog tempo op. Het kabinet beschermde Nederlandse huishoudens met een historisch pakket aan koopkrachtmaatregelen met onder andere de verhoging van het minimumloon, de verhoging van verschillende toeslagen en verlaging van BTW en accijnzen. Ondanks deze maatregelen stonden de overheidsfinanciën er eind 2022 beter voor dan in 2021. Het economische herstel was sterk en de Nederlandse economie groeide met 4,5 procent, fors hoger dan het Europese gemiddelde van 3,5 procent.

Dat blijkt uit het Financieel Jaarverslag van het Rijk en het Rijksjaarverslag, dat minister Sigrid Kaag van Financiën op Verantwoordingsdag namens het kabinet naar de Tweede Kamer stuurt.

Minister Kaag: “Of we nu naar de toekomst kijken, naar het heden of naar het verleden: overal zien we de noodzaak van solide financieel beleid. Alleen met een stevig fundament zijn we in staat om de transitie naar een groene economie te maken, en maatregelen te nemen die onze natuur en ons klimaat beschermen – nu en in de toekomst.”

Overheidsfinanciën
Ondanks alle extra maatregelen als gevolg van de oorlog in Oekraïne stonden de overheidsfinanciën er eind 2022 beter voor dan het jaar ervoor: het EMU-saldo van de overheid kwam uit op een klein overschot van 88 miljoen euro, afgerond 0,0 procent van het bbp.

Hiermee zijn de uitgaven en inkomsten van de overheid in evenwicht. Dit is het gevolg van het relatief hoog bedrag aan nog niet uitgegeven geld en lagere uitgaven aan coronamaatregelen. Het kabinet heeft nog niet alle plannen uit het coalitieakkoord kunnen realiseren door de grenzen van de overheid aan de uitvoering en vanwege de historisch krappe arbeidsmarkt. Voor 2022 komt de totale onderuitputting uit op 6,2 miljard euro, 1,4 miljard hoger dan in 2021. De overheidsschuld viel lager uit dan de afgelopen jaren. In 2022 was de overheidsschuld 480,1 miljard euro, ofwel 51,0 procent van het bbp. In 2021 was dit 52,1 procent.

Financieel Management Rijk
Het financieel management van het Rijk stond het afgelopen jaar net als in 2021 grotendeels in het teken van dossiers met financieel omvangrijke problematiek, zoals de oorlog in Oekraïne, toestroom van vluchtelingen en compensatie voor gestegen energiekosten. Hierbij moest steeds snel gehandeld worden. Daarnaast heeft de afhandeling van compensatiemaatregelen uit voorgaande jaren invloed gehad op het financieel beheer.

Toch is het jaar 2022 op het gebied van financieel beheer beter afgesloten dan de twee voorgaande jaren. Zo constateert de Algemene Rekenkamer dat het rechtmatigheidsbeeld in 2022 positiever is dan in 2021. De financiële omvang van de dossiers waar het Rijk niet alle regels heeft gevolgd of waarbij dat niet met zekerheid is vast te stellen, is beduidend afgenomen: het percentage uitgaven van het Rijk waarbij niet alle regels zijn gevolgd, of waarbij dat niet met zekerheid is vast te stellen was 0,58 %. Dat was in 2021 1,01%. De vooruitgang op het terrein van de rechtmatigheid is het resultaat van de inzet van de departementen. Ook zijn de procedures rond tijdig en juist informeren van het parlement veel beter bekend en worden beter gevolgd.

Daarnaast heeft de Algemene Rekenkamer beoordeeld of ministeries in de dienstverlening of in de uitvoering van werkzaamheden fouten maken. In 2022 constateerde de Rekenkamer 44 onvolkomenheden in de bedrijfsvoering bij zeven ministeries. Dit is een lichte daling ten opzichte van 2021. Het oplossen van onvolkomenheden in het financieel beheer vraagt echter om tijd en aandacht. Alleen met een stevig fundament kan het financieel beheer structureel verbeterd worden.

Brede Welvaart
Naast deze financieel-economische resultaten staat in het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2022 een overzicht van ontwikkelingen op het gebied van brede welvaart. Het kabinet vindt de ontwikkeling van de brede welvaart van belang die over de kwaliteit van het leven hier en nu gaat, en de mate waarin dit invloed heeft op de kwaliteit van leven voor toekomstige generaties en mensen elders op de wereld. Het kabinet voert beleid om de brede welvaart te versterken en neemt stappen om brede welvaart in de begrotingssystematiek te integreren. Ook hebben de planbureaus CPB, SCP en PBL aandacht voor brede welvaart.

De Monitor ‘Brede Welvaart & de Sustainable Development Goals 2015-2022’ van het CBS laat een gemengd beeld zien: over het algemeen is de brede welvaart in Nederland van een hoog niveau, al is er op sommige thema’s winst te behalen. Vooral indicatoren die gaan over de dimensie ‘later’, zoals de ontwikkeling van natuurlijk kapitaal, staan in het rood. Het is dus van groot belang dat we de ambitieuze doelen halen die we ons in 2021 met het coalitieakkoord op het gebied van klimaat en natuur hebben gesteld.

Bovendien is brede welvaart niet gelijk verdeeld over groepen mensen. Een recente studie van het SCP ‘Eigentijdse ongelijkheid’ laat zien dat ongelijkheid niet alleen afhangt van economisch kapitaal (opleiding, inkomen), maar ook samenhangt met sociaal kapitaal (‘wie je kent’), cultureel kapitaal (‘wie je past’) en persoonskapitaal (‘wie je bent’).

Taskforce Verbetering Financieel beheer
Om de onvolkomenheden in het financieel beheer binnen de Rijksoverheid aan te pakken heeft Minister Kaag medio 2022 de Taskforce verbetering Financieel beheer ingesteld. De Taskforce heeft, waar mogelijk, de ministeries ondersteuning geboden en bestuurlijk en politiek aandacht gevraagd. Daarbij is geconstateerd dat het vergroten van inhoudelijke kennis over financieel beheer, de te volgen procedures en informatie-uitwisseling van belang is. Ook het komend jaar zal hier nadrukkelijk aandacht aan moeten worden besteed. Minister Kaag heeft daarom het besluit genomen de Taskforce voort te zetten.